DỄ ƯỚC LƯỢNG, KHÓ ƯỚC LƯỢNG và Không Thể Ước Lượng

Một thời Thế Tôn trú ở Sàvatthi, tại vườn ông Anàthapindika. Lúc bấy
giờ, Thế Tôn gọi các Tỷ-kheo:
Này các Tỷ-kheo, có ba hạng người này có mặt, xuất hiện ở đời. Thế nào
là ba? Dễ ước lượng, khó ước lượng và không thể ước lượng.
Thế nào là hạng người dễ ước lượng?
Ở đây, này các Tỷ-kheo, có hạng người tháo động, kiêu căng, lắm mồm
lắm miệng, thất niệm, không tỉnh giác, tâm tán loạn, các căn buông thả. Này
các Tỷ-kheo, đây gọi là người dễ ước lượng.
Thế nào là hạng người khó ước lượng?
Ở đây, này các Tỷ-kheo, có hạng người không tháo động, không kiêu
căng, không lắm mồm lắm miệng, trú niệm, tỉnh giác, nhất tâm, các căn được
bảo vệ. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là người khó ước lượng.
Và này các Tỷ-kheo, thế nào là hạng người không thể ước lượng?
Ở đây, này các Tỷ-kheo, bậc A-la-hán các lậu hoặc đã được đoạn tận. Này
các Tỷ-kheo, đây gọi là hạng người không thể ước lượng.
(ĐTKVN, Tăng Chi Bộ I, chương 3, phẩm Đọa xứ, phần Không thể ước lượng)
LỜI BÀN:
Tất cả mọi biểu hiện qua hành vi, ngôn ngữ trong đời sống của con người
đều được điều động, sắp xếp và chi phối từ trong tâm ý. Đức Phật từng chỉ
rõ “Ý dẫn đầu các pháp” (Pháp Cú) hay “Tất cả do tâm tạo” (Hoa Nghiêm)
để nói lên hoạt dụng vô cùng tận của tâm ý.
Khi một người chưa thiết lập được chánh niệm thì tâm ý họ luôn rong
ruổi theo trần, vọng động không ngừng khi đối duyên xúc cảnh. Với một
đời sống hướng ngoại hoàn toàn, những người này rất dễ dàng bị ngoại cảnh
cuốn hút, chi phối, vui buồn với những điều mắt thấy, tai nghe. Cũng vì
thiếu hướng nội nên đời sống của họ dần dần trở nên hời hợt, đánh mất sự
vững chãi, sâu lắng và nhất là đánh mất cơ hội quán sát sâu sắc vào bên
trong những biểu hiện bình thường của cuộc sống để hiểu nhau hơn. Do vậy,
Thế Tôn gọi những người này là dễ ước lượng, dễ đo lường vì tâm họ theo
cảnh mà phơi bày hết ra ngoài qua tham vọng, tật đố, si mê và tất cả phiền
não nói chung.
Đối với người biết trú niệm, luôn chánh niệm tỉnh giác và hộ trì các căn
thì họ không giao động theo hoàn cảnh bên ngoài. Mặc dù tiếp xúc đầy đủ
với mọi biến động của ngoại cảnh nhưng tâm họ vẫn bình an, bất động.
Hạng người này luôn sống trong ung dung, tỉnh lặng mà sáng suốt tinh
tường mọi sự. Không biểu hiện cảm xúc thái quá, an nhiên với mọi biến động
nên khó mà biết được tâm ý của hạng người này.
Hạng người thứ ba, bậc A-la-hán đã diệt tận mọi lậu hoặc an trụ tâm siêu
thế của các bậc Thánh nên không thể lấy suy xét phàm tình để đo lường,
đánh giá hay “hiểu” được các ngài. Không chỉ loài người mà tất cả các loài
khác như chư thiên, quỷ thần cũng không tìm ra dấu vết của những bậc đã
an trụ tâm nơi vô sở trụ, thể nhập tánh Không, tuệ giác vô ngã. Do vậy, Thế
Tôn mới gọi các bậc Thánh là không thể ước lượng.
QUẢNG TÁNH